Z cyklu :Warunki kształtowania rasy

HISTORIA AZJI ŚRODKOWEJ
Aby zrozumieć w jak niepospolitych warunkach formowała sie populacja owczarków środkowoazjatyckich niezbędnym jest poznanie historii Azji Środkowej.

Starożytna historia Azji Środkowej przez kilka tysiącleci, była historią, dwóch sąsiadujących , wzajemnie oddziaływujących na siebie i przenikających się cywilizacji:
1-cywilizacji rolnicznych i miejskich wspólnot w oazach i dorzeczach, uprawiających zresztą pasterską hodowlę trzody oraz
2-cywilizacji ogromnych sojuszy koczowniczych plemion Wielkiego Stepu nie unikających również pół-osiadłego a nawet miejskiego życia. Naturalnie , miasta w tych odległych czasach niewiele czym podobne były do późniejszych.
Pierwsze przybyłe do Azji Środkowej plemiona ,które zasiedliły tę krainę jeszcze w III-cim wieku p.n.e.,to wschodnio-irańskie odgałęzienie INDO-EUROPEJCZYKÓW.
Plemiona te, to w przeważającej części hodowcy bydła. Pasterstwo i uprawa roli w zalewiskach stepowych rzeczek , było głównym źródłem ich egzystencji. Wśród kultur stepowego brązu szczególnie wy różniała się tzw. "andronowska" kultura kazachstańskich i południowo syberyjskich stepów.

ANDRONOWCY żyli w osadach (osiedlach) na brzegach niewielkich rzeczek , osada otoczona była wałem obronnym i rowem . W każdej osadzie znajdowało się 10- 20 dużych półziemianek , a każda z nich zamieszkiwana była tylko przez jedną ale za to liczną rodzinę.
( 30-50 osób) . Wszystkie półziemianki, łącznie z przyległymi łąkami , gruntami ornymi, pastwiskami i cmentarzem należały do jednego RODU. Głównym źródłem egzystencji Andronowców był chów zwierząt . Najbardziej cenioną częścią stada były tabuny koni i stada byków i krów. Pogłowie bydła było naturalnie ograniczone powierzchnią przyległych pastwisk , które były stosunkowo szybko wyczerpywane i wydeptywane . Bydło co wieczór powracało z najbliższych pastwisk na regularny udój i dla ochrony przed kradzieżą.
Oczywiste jest że dopóki istniała groźba ciągłych napaści innego sposobu wypasu bydła nie było.Co 20-25 lat mieszkańcy osady opuszczali zasiedziałe miejsca i przesiedlali się na nowe ziemie.

GOSPODARKA KOCZOWNICZA

Od XV wieku .p.n.e., pojawiają się nie obwarowane osiedla a wraz z nimi powstaje nawa forma chowu bydła – przepędzanie . Pasterze wiosna przepędzali większą część stada na odległe pastwiska , lub górskie łąki i dopiero jesienią powracali do osady. Właśnie wypędzanie hodowanej trzody stało się pośrednim ogniwem w przejściu do bardziej wydajnego sposobu zagospodarowania stepowych i pustynnych pastwisk - gospodarki koczowniczej .
Epoka pasterzy – koczowników , późniejszych następców "andronowskich " plemion na Wielkim Stepie rozpoczęła się w początkach I-szego tysiąclecia z końcem II-go tysiąclecia p.n.e., na południu Azji Środkowej ,
w DOLINACH GÓRNEJ Amu-Dari i rzeki Murgab , kipiało bujne życie.
Powstawały miasta- twierdze, kanały nawadniające niosły życie bujnym zasiewom pszenicy i prosa , a na podgórskich pastwiskach pasły się stada .W okrągłych kopulastych świątyniach podtrzymywano święty ogień, dokonywano składania ofiar.

Dla czcicieli ognia PIES był zwierzęciem świętym !!!

Już w I-szym tysiącleciu ukształtowały się tutaj trwałe Państwa Margusz, Bachdi, i Sugda, wzmiankowane w "Aweście" , Świętej Księdze irańskiej ludności Azji Środkowej, Medii i Persji. Późniejsi antyczni autorzy zwali je odpowiednio Margiana( w dolinie Murgabu) , Baktria ( w górnym biegu Amu-Darii ) i Sogdiana
( wzdłuż Zerawaszanu) . W VI-wieku p.n.e. podporządkowały się one władzy achemenidzkich królów Iranu , tak samo jak i Państwa w dolnym biegu Amu –Darii i Charezu.
MOCARSTWO ACHMENIDZKIE PANOWAŁO w AZJI ŚRODKOWEJ PONAD 200 LAT.


Następny okres to czasy grecko macedońskich podbojów i powstania w Azji Środkowej Państw hellenistycznych.
W roku 331 p.n.e. na północnym wschodzie Mezopotamii , macedoński zastęp rozgromił perskie wojsko Dariusza III , po czym achemenidzkie mocarstwo rozpadło się.
Droga na Wschód stała przed Hellenami otworem.....rozpoczął się pochód Aleksandra w głąb AZJI...Aleksander Wielki podbil tereny Turkmenistanu w IV wieku p.n.e. w drodze do poludniowej Azji . Ziemie zawojowane przez niego na wschodzie , odziedziczyło Królestwo GREKO - BAKTRYJSKIE , które w roku 250 p.n.e. oddzieliło się od Państwa swego najbliższego współtowarzysza Aleksandra-Selewka i jego sukcesorów.

Królestwo Greko-Brytyjskie

Założycielem hellenistycznego Państwa w AZJI ŚRODKOWEJ został namiestnik Baktrii DIODOT, opierając się na licznych koloniach wojennych Hellenów. Prawdziwym twórcą potęgi GRECO-BAKTRII stał się Grek z Magnesii EWTIDEM (235-200 r.p.n.e).Rozszerzył on swoją władzę na północne Indie, Ferganę i część wschodniego Turkiestanu.

Jedwabny szlak – w IIIw p.n.e. powstała droga handlowa łącząca Chiny z Europą i Bliskim Wschodem Szlak miał długość ok. 12 tys. km i był wykorzystywany od III w. p.n.e. do XVII w.n.e. na skutek odkrycia drogi morskiej do Chin (ok 1650 r.). Znaczenie szlaku zmalało w VI w. n.e. kiedy to częściowo utracił znaczenie ze względu na napływ ludów tureckich do AZJI Srodkowej . Stróżami porządku na jedwabnym szlaku były psy, które przemieszczały się wraz z karawanami handlowymi we wszystkich kierunkach .Jedwabny szlak prowadził z Xi'an, dawnej stolicy Chin, przez dolinę rzeki Tarym, wzdłuż północnego skraju pustyni Takla Makan, Samarkandę, Bucharę i Taszkent do Morza Kaspijskiego, następnie przez Turcję do Morza Czarnego. Istniała też tzw. droga południowa – przez południowy skraj pustyni Takla Makan, Pamir, Baktrię, Indie i Syrię.
Pod koniec I w.p.n.e. popularny stał się również tzw. Morski Szlak Jedwabny prowadzący z Morza Czerwonego, przez Indie i Malaje na morze Południowochińskie.

sieć "Jedwabnych szlaków"

KRÓLESTWO KUSZANÓW

 

Osłabiona walkami o królewski tron i wewnętrznym chaosem , GREKO-BAKTRIA w połowie II-go wieku p.n.e. upadła pod ciosami irańskich koczowników. A ich znakomity RÓD KUSZANÓW w I-szym wieku p.n.e. stworzył na całym terytorium GREKO- BAKTRII potężne INDO-ŚRODKOWOAZJATYCKIE IMPERIUM , które przetrwało około 400 lat. Najsławniejszym z kuszańskich królów był Kaniszka. Z jego imieniem związane jest szerokie rozpowszechnienie buddyzmu i rozkwit miast Azji Środkowej. Epoka kuszańska była czasem rozkwitu i ostatecznego upadku cywilizacji hellenistycznej Azji Środkowej, apogeum jej starożytnej sztuki , okresem bardzo intensywnego życia duchowego i religijnych poszukiwań.

PODBOJE TURECKIE

W 551r w AZJI CENTRALNEJ .powstaje Państwo TIURKÓW i rozpoczyna szybką ekspansję na Zachód.
W r.568 Tiurcy rozszerzyli swoją władzę na AZJĘ ŚRODKOWĄ , rozpoczynając proces stopniowej zmiany etnicznego oblicza miejscowej ludności , szczególnie intensywnie, proces ten następował w rejonach rozwiniętej hodowli zwierząt –dzisiejsze terytoria Kazachstanu, Kirgistanu, i części Kazachstanu , gdzie znaczna część ludności wiejskiej stała się tiurkską w mowie, już w III w.
Irańska ludność miast ulegała tiurkizacji wolniej i osiągnęła nową etniczną jakość dopiero ok. X , XI w.
Nie oznaczało to jednak wyparcia narodów mówiących językami irańskimi i żyjących tu od kilku tysiącleci. Nie tylko przetrwały one , lecz w ciągu wielu wieków stanowiły przeważającą część ludności w miastach i osadach , od Szasza ( Taszkientu) na północy do Pamiru i Merwu na południu.
Jednak trzeba przyznać że Tiurcy poczynając już od VII-VIII w, a szczególnie w X-XII w, nie tylko że zdobyli decydującą przewagę w stepach i górach , bez wypierania odosobnionych irańskich hodowców bydła i rolników , ale też zaczęli przechodzić ku osiadłemu bytowaniu wnosząc nową kulturę do całej strefy starożytnej irańskiej cywilizacji.
W wiekach średnich , świadomość etniczna ludności była na ogół dość rozmyta i zastępowana, konfesyjną - religijną , regionalną lub rodo-plemienną , przede wszystkim u koczowników, identyfikacją.
Stan tego rodzaju "etnicznej nieokreśloności " i dwujęzyczności zachowywał się w bardzo przemieszanych pod względem pochodzenia mieszkańców środkowo azjatyckich miast i w kiszłakach jeszcze na początku XX wieku , a nawet później , gospodarczo – kulturowa i lokalna przynależność /nie mówiąc już o przypisaniu konfesyjnym-religijnym/ znaczyła znacznie więcej aniżeli mało rozwinięta samoświadomość etniczna.

PODBÓJ ARABSKI

Przełomowym momentem w historii Azji Środkowej stał się podbój arabski , przynoszący nową wiarę i nową kulturę. Zmienił on dotychczasowy tryb życia i w obręb największego Państwa Średniowiecza – KALIFATU ARABSKIEGO włączył Azję Środkową

Nadejście ISLAMU rażąco zmieniło stosunek do psa : "Święte Zwierzę" czcicieli ognia przeobraziło się w "Nieczystego Stwora" , jedynym wyjątkiem stały sie charty, których Muzułmanie, nie wiadomo dlaczego , nie uważali za psy.

Arabski podbój nie był procesem natychmiastowym - rozpoczął się w 651 roku .i trwał około 100 lat., napotykając na zacięty opór miejscowej ludności.
Szczególnie silny był opór plemion Tiurkskich , których , pomimo silniejszego nacisku , i tak nie udało się podporządkować i nawrócić na ISLAM. W pierwszej połowie VIII wieku, Samarkanda, Buchara i inne miasta na południu Azji Środkowej stały się zasadniczo muzułmańskie, później wniosły niemały wkład w ogólny proces rozwoju muzułmańskiej kultury i muzułmańskiej literatury w językach arabskim i perskim . W IX-X wieku w Kaszganii i Ferganie rozpoczęło się Odrodzenie Tiurskiej państwowości. Pod wpływem muzułmańskich misjonarzy a jeszcze bardziej –politycznych i handlowych korzyści , ISLAM przyjęła miejscowa Tiurska dynastia KRACHANIDÓW.
KARACHANIDZI , tiurskie plemiona wschodu Azji Środkowej , zjednoczone pod symbolami Islamu , pod koniec X-go wieku zdobyli BUKCHARĘ - stolicę Samanidów i stworzyli rozległe Imperium rozpościerające się aż do Amu – Darii. Ich rywalami byli tylko umacniający się w Afganistanie monarchowie innej Tiurkskiej dynastii GAZNIEWIDZI.
W połowie XI-wieku na GAZNIWIDÓW ruszyli nawróceni również na Islam syrdarscy OGUZI - TURKMENI , ze stojącym na czele rodem SELDŻUKÓW. SELDŻUKOWIE, wyparłszy ze wschodniego Iranu GAZNIEWIDÓW, nie posunęli się zbytnio na wschód Azji Środkowej ale odeszli do Iranu i Azji Mniejszej., gdzie ich spadkobiercami zostali w XIV - XV OSMANOWIE , twórcy Imperium otomańskiego.

 
Zwycięstwo Seldżuków pod Dandankanem i w bitwie pod Maldzykiertem

Jest oczywiste że koczownicy OGUZI – ze stojącym na czele rodem SELDŻUKÓW, w drodze do Iranu i Azji Mniejszej zabrali ze sobą środkowo azjatyckie psy. !!!
Tym sposobem:
ANATOLIJSKI KARABASZ , to w prostej linii potomek ŚRODKOWO AZJATYCKICH PSÓW , które odeszły z Azji Środkowej wraz z koczownikami
Tymczasem pozostali w Azji Środkowej OGUZI , już w XII wieku utracili prawie swój stary etnonim . Rozpoczynało się tam, formowanie nowej etnicznej wspólności, wchłaniającej w siebie pozostałości starożytnych irańskich stepowych plemion.
Jako ogólna nazwa stepowych plemion na zachód od Amu-darii rozpowszechnił się termin: "TURKMEN" , niekiedy w przekształconej postaci , zachowywały się tez stare etnonimy , jak turkmeńska plemienna nazwa "JAZYR", szeroko znana w XII wieku. Nazwa ta sięgała etnonomiki plemion ALAŃSKICH , z których wyszli też PARFIANIE.
Inna gałąź średniowiecznych irańskich koczowników , przodków OSETYŃCÓW , znana była rosyjskim kronikarzom pod nazwą "ASÓW", zaś w Europie zachodniej znano ich jako "ALANÓW" .To ci sami ALANOWIE , z psami których ( PSY ALAŃSKIE) łączone jest pochodzenie wielu MASTIFÓW zachodniej Europy.

PODBOJE MONGOLSKIE

W roku 1218 mongolski władca Chyngis -Chan rozpoczął pertraktacje z Szachem Charezmu Muchammedem, w trakcie których w mieście Otrarze nad rzeką Syr–darią. mongolskie poselstwo i towarzysząca mu handlowa karawana zostali zaatakowani i wybici . Powód do wojny był oczywisty.
W maju 1220r, Mongołowie pod wodza Czyngis - Chana całkowicie opanowali Azję Środkową. Z nieznanym dotąd okrucieństwem wytrzebili jej ludność i burzyli miasta .
Chingiz Chan

Szczególnie ucierpiał Charezm , gdzie zniszczone zostały zapory budowli irygacyjnych. Dopiero jesienią 1224 r, CHYNGIS – CHAN odszedł do Mongolii, pozostawiając zrujnowany i wyludniony Kraj pod rządami swoich synów. Mongolskie najazdy powtarzały się jednak epizodycznie ( w 1273 i w 1276r ponowne spustoszenie Buchary) i potrzebnych było jeszcze siedem lat , ażeby zaczęło się jej powolne odrodzenie. Lecz jeszcze w pierwszej ćwierci XIV wieku , wiele było w Bucharskiej oazie ruin i opuszczonych dóbr.

ODRODZENIE



Dopiero na początku XIV w. rozpoczęło się w głównych regionach AZJI Środkowej trwałe odrodzenie życia gospodarczego. Jednak już pod koniec lat 50-tych XIV w. tworzące się właśnie Państwo rozpadło się na półtora dziesiątka posiadłości , wiodących między sobą ciągłe zatargi. Mongolskie najście porwało i wciągnęło w wir politycznych i wojennych wstrząsów mnóstwo Tiurkskich plemion , przede wszystkim Kipczackich , które stanowiły dotąd główną ludność Wielkiego Stepu.
Sami Mongołowie tylko w części wrócili do swojej Ojczyzny, w części stopniowo roztopili się w Tiurkskim masywie, zachowując stare mongolskie nazwy plemion , zatracali z czasem swój język, islamizowali się , a ich arystokracja mieszała się z arystokracją Tiurskich plemion.
Nowe Tiurskie arystokratyczne rody przywłaszczały sobie mongolskie genealogie , aż do wyniesienia swoich przodków ( najczęściej wymyślonych) , do "ZŁOTEGO RODU" Chyngis –Chana.
Aż do XX wieku pretendować do tytułów "Chana" i "Sułtana" mogli wśród Kazachów jedynie ci , których wpisy rodowodowe zaświadczały o pochodzeniu ze "ZŁOTEGO RODU".
Rozgromione i ograbione przez Mongołów plemiona Tiurkskie w XIV-XV wieku stworzyły nowe zrzeszenia , głównie na północy Turkmenistanu . Z pozostałości dawnych plemion tworzyły się nowe,zaledwie tylko niektóre z nich zachowały swoje znaczenie i dawną nazwę ,chociaż i one uzupełniały się innymi grupami rodo -plemiennymi.
W XVI-XVII wieku, podczas zmieniającego się panowania uzbeckich Chanów i Szachów Iranu , znaczna część północnych plemion turkmeńskich przesunęła się na południe.
Przyczyną tego była zmiana koryta Amu-darii, odwadniająca wielkie regiony stepów.
Nastąpił okres międzyplemiennych wojen o ziemię i stopniowego zmieszania pólnocnych i południowych Turkmenów.
W ten sposób , zasiedlili oni nie tylko całe terytorium dzisiejszego Turkmenistanu , ale i część ziem ościennych.
Wszystkie te nowe , ulegające przemieszczeniom w trakcie podbojów i nieskończonych przesiedleń plemiona zajmowały nowe ziemie , dawniej dla nich niedostępne , przesuwając się w głąb Azji Środkowej i ku zachodnim krańcom Wielkiego Stepu.
Wielkie przemieszczenia koczowników na południe od obszarów stepowych w strefę , gdzie poprzednio rozkwitało życie miejskie , trwały 400 lat po wyprawach Chyngis -Chana.

RZĄDY TIMURA

W roku 1370 władzę w Samarkandzie zagarnął emir TIMUR ze znamiennego rodu plemiennego.
W ciągu 35-lat swych rządów zdołał stworzyć w Azji Środkowej potężne scentralizowane Państwo, odrodzić życie gospodarcze i nadać nowe impulsy kulturalnemu rozwojowi Kraju. Swoje wzbogacenie , zawdzięczało Państwo Timura w niemałym stopniu jego zdobywczym wyprawom do Indii, Iraku, Syrii, Azji Mniejszej, na Kaukaz i Powolże.

Po śmierci TIMURA w 1405r, jego następcy nie zdołali , a nawet nie próbowali zachować Imperium.

 
od lewej pomnik Timura w Taszkiencie oraz Pomnik Timura w jego rodzinnym mieście ( Uzbekistan )

epoka waśni, zastoju gospdarczego i izolacji

Na przełomie XV-XVI wieku koczownicze plemiona Uzbeków, ze stającym na ich czele Muhamedem Szejban - Chanem, opanowały Państwo Timurydów i założyły nową dynastię. Inne plemiona koczowników które odeszły na południe , stworzyły na stepach Chanat Kazachski . Rozpoczęła się nowa epoka w historii Azji Środkowej - epoka jej względnej izolacji i nieprzerwanych wzajemnych waśni doprowadzających do politycznego , gospodarczego i kulturalnego zastoju.

ZAKOŃCZENIE
cywilizacja regionu była w znacznej mierze cywilizacją plemion koczowniczych.
Lecz ani jeden koczownik –hodowca bydła nie jest do pomyślenia bez psa!!!! Właśnie on ochraniał jego stado przed drapieżnikami i grabieżcami , pomagał paść trzodę , przeganiać ją na nowe miejsca
A teraz spróbujcie sobie wyobrazić , ile tych koczowniczych plemion przeszło przez Wielki Step w ciągu całej jego historii, ile osiadło, roztopiwszy się wśród plemion usadowionych tam wcześniej. A przecież każda nowa fala przesiedleńców niosła ze sobą i psy, w czymś odmienne od już występujących w tych regionach. Populacje migrantów i miejscowych psów mieszały się , tworząc nowe połączenia, bezlitośnie sprawdzane przez dobór naturalny pod względem przystosowania do egzystencji w bynajmniej nie rajskich warunkach.
Człowiek zaś , przez cały czas wymagał od psa tylko jednego – doskonałej służby , i wymagał bez pobłażania
Tak w ciągu wielu wieków na ogromnej przestrzeni Regionu Środkowo azjatyckiego ukształtowała się wspaniała rasa: OWCZAREK ŚRODKOWO -AZJATYCKI ...
Jako odzwierciedlenie złożonej historii zaludnienia regionu , liczącej 4000 lat, w rasie tak ściśle związanej z gospodarczą działalnością , zachowało się kilka wewnątrz rasowych typów . Jednak dzisiaj powiązanie ich z konkretnymi plemionami lub regionami geograficznymi jest już niemożliwe.
Na podstawie :
E.N.Myczko, W.A.Bielienkij " Sredneazjatckaja Ovczarka".
tłumaczenie : Marta J. Majewska( MJM)

Opracowanie : Małgorzata Dustet.