PODZIAŁ NA TYPY
według A. Łabuńskiego----w zależności od budowy kośćca i typu wykonywanej pracy


Aleksander Łabuński, , jako jeden z pierwszych miłośników i popularyzatorów owczarka środkowo azjatyckiego (OSA) w Rosji , zajmował się badaniem rasy przez ok. 20 lat.
Fizyk z zawodu, w ciągu 15 lat odbył wiele ekspedycji na tereny Azji Środkowej, zwiedził m.in.: UZBEKISTAN, TADŻYKISTAN i TURKMENIĘ , obserwował życie czabanów , spotykał się z interesującymi ludźmi, słuchał ich opowieści i anegdot o zadziwiającej inteligencji OSA.
A. Łabuński, sam był posiadaczem owczarków różnych typów, przywiezionych z podrózy , obserwował ich odmienny eksterier i zachowanie. Swoimi spostrzeżeniami z wieloletnich ekpedycji podzielił się z czytelnikami w książce pt. " SOBAKI SRIEDNIEJ AZJI" . wyd. w 1994.r.[/
W Przedmowie pisze on:
" W połowie lat 70-tych , mając już pewien staż w hodowli psów, postanowiłem poważnie zająć się "Środkowo-azjatami", gdyż literatury o tych psach praktycznie nie było. ...........
W obowiązującym wówczas standardzie owczarka Środkowo azjatyckiego wiele było niekonsekwencji i białych plam . Jedynie tylko w książce , jak uważam, największego Kynologa ZSRR, (dziś nie żyjącego)A.P .Mazowiera, "PLEMIENNOJE DIEŁO W SŁUŻEBNOM SOBAKOWODSTWIE ", podane zostały opisy, cechy charakterystyczne, i minimum informacji o biologii tych zwierząt , jednak po moich pierwszych podróżach do Azji Środkowej niektóre opisy z tej książki , jak się później przekonałem , okazały się nieścisłe. ".. .
Rozróżniało się wtedy DWA TYPY owczarków- środkowo azjatyckich :
TYP GÓRSKI  - ciężki, potężny, o bogatej pokrywie włosowej
TYP PUSTYNNY (RÓWNINNY)- lżejszy, wysoko nożny, ruchliwy, krótkowłosy. Na podstawie badań i obserwacji A. Łabuński zaprzeczył temu poglądowi , stwierdzając że , dotychczasowy podział owczarków na : TYP LŻEJSZY - pustynny/równinny i TYP CIĘŻKI górski ,  był błędem .
Większość stad i psy razem z owcami migrują, latem w góry, a zimą na równiny., i tylko bardzo nieznaczna część psów w Azji Środkowej przebywa cały czas ze stadem na pustyni albo w górach. Psy Czabanów dokonują pionowych wędrówek z koczownikami , dlatego pochodzenie OSA jest ściśle związane z historią koczowników- pasterzy. a nie z geografią i krajobrazem .
Trudno jest więc łączyć dane populacje typów z obszarem ich występowania. , gdyż na danym regionie zdarzają się przemieszania typów. (występują takie i takie ). Ich populacje są mozaikowe, a związane jest to z mozaikowym rozmieszczeniem różnych narodów na terytorium regionu środkowo azjatyckiego.
Odnośnie natomiast typu konstrukcji kośćca oraz pokrywy włosowej zarówno w jednej jak i w drugiej grupie istnieją CIĘŻSZE i LŻEJSZE TYPY , krótko i długowłose. Można nawet powiedzieć że odwrotnie, w górach spotyka się więcej lżejszych , niższych wzrostem, i bardziej ruchliwych psów, natomiast wśród pustynnych , jest więcej egzemplarzy o cięższym typie konstrukcji , nawet z pewnymi elementami limfatyczności .
Już w roku 1927, prof. S.N. Bogolubski opisując psy TURKMENISTANU, pisał : "ogólna struktura i budowa ciała nie są jednakowe, spotyka się psy limfatyczne, masywne, bardzo przypominające Bernardyny, i psy bardziej suche. Te różnice dają się najlepiej zauważyć w stopniu zaznaczenia fafli,fałdach skóry, lekkości biegu. Psy te mogą stać się podstawą kilku linii różnego typu. 
Podczas swoich podróży A.Łabuński dokonywał pomiarów , których wyniki świadczą jednoznacznie o tym , że w różnych rejonach Azji Środkowej występowaly jednakowe typy i rasy, nie przypadkowo, w pojedynczych egzemplarzach , a grupami na przestrzeni wielu i wielu pokoleń.......
Poniżej podajemy wyniki badań eksterieru u samców przeprowadzonych przez A. Łabuńskiego. Jak można zauważyć jest on bardzo zróżnicowany.
POMIARY
WZROST: dolny przedział, od 62-65 cm do 87-90 cm w kłębie, górny przedział. Czy jest możliwa różnica wzrostu 25 cm, u osobników jednej płci, w tej samej Rasie?
WAGA: od 40 kg- 80kg,
Czy w jednej rasie może występować waga jednego samca dwukrotnie większa od innego samca ?
OBWÓD ŚRÓDRĘCZA: od 12-17 cm, w pojedynczych przypadkach 19 cm.
WYSOKO-nożne-Tongue up (1)ługość przedniej nogi-52% wysokości w kłębie,
KRÓTKO-nożne: długość przedniej nogi mniejsza od połowy wysokości w kłębie,
TYP BUDOWY: mocno- ciężki, (z elementami suchości) , ciężko-mocny, ciężki, ciężko limfatyczny. Czy jedna rasa może mieć pięć typów konstytucji ?
INDEKS FORMATU: od kwadratowego do wydłużonego.
W przedwojennych danych Ministerstwa .Rolnictwa, opisuje się Owczarka jako psa o nieco wydłużonym formacie( indeks =106), a w późniejszym standardzie, jako psa formatu kwadratowego.
ŻEBRA: u pewnej grupy psów, najczęściej – wysoko-nożnych, występują płaskie żebra i wąska, od frontu, nisko opuszczona pierś, natomiast u psów krótko-nożnych, żebra w części bocznej są dobrze wysklepione ( beczkowate) a klatka piersiowa jest szeroka od frontu.
LINIA GÓRNA: u pewnej grupy psów linia górna jest prosta, z poziomym zadem i wysoko osadzonym ogonem, natomiast u innych grup, zad jest lekko spadzisty. NIE MYLIĆ ZE SCIĘTYM !!!
KSZTAŁT GŁOWY: występują różne. Często spotyka się głowy tzw. niedźwiedzio-podobne, szerokie w części czaszkowej, z potężnymi policzkami znacznie u podstawy węższej kufie, jednak wystarczająco pojemnej i prostokątnej.
Inne typy posiadają bardzo szeroką kufę, tylko nieco węższą od części czaszkowej, trochę dłuższą od niedźwiedziej i z malutkim garbikiem w pobliżu nosa.
bywają głowy z przełomem czołowym bardzo łagodnym, czasem zaznaczone są tylko łuki brwiowe, bywa również i ostry przełom z krótką, jakby nieco zadartą kufą.Nazwy głów przypominające "jakieś tam" posiadają swoje gwarowe odpowiedniki, jak: bulterierowate, niedźwiedzie, doże, bernardynowate, kaukazkie, są też i lwie.
SIERŚĆ: są długowłose i krótkowłose, i bardzo różne umaszczenia.

Z powyższych obserwacji , można wyciągnąć jeden wniosek:
W AZJI ŚRODKOWEJ ISTNIEJE ODDZIELNIE KILKA ODRĘBNYCH RAS OWCZARKÓW.

KLASYFIKACJA TYPÓW i charakter zachowań.
1)OWCZAREK ŚRODKOWO AZJATYCKI
    a)Turkmeński – KOJUNCZI
    b)Tadżycki – CZABAŃSKI
    Typ konstrukcji : mocny i mocno –ciężki,
    wysokość w kłębie : 65 cm - 70 cm. ( dla samca),
    obwód śródręcza: około 13cm – 14 cm,
waga: 40-45 kg.
Pochodzą od psów pasterskich głębokiej starożytności, na przestrzeni całej historii, koczowników i hodowców bydła starannie wypełniały pasterskie obowiązki. !!! Dla tego typu owczarka wystarczy rozkaz lub niewielka podnieta , po których ostrzega głosem i naciera. Posiada on wyśmienite walory pasterskie, nie wszystkie jednak (stąd też , opinie niektórych kynologów o braku walorów pasterskich u owczarków środkowo azjatyckich) tylko te, o określonym eksterierze i zachowaniu , zgodnie z poglądem że :
EKSTERIER JEST ŚCIŚLE ZWIĄZANY Z ROBOCZYM WYKORZYSTYWANIEM I CECHAMI ROBOCZYMI.
Niestrudzony pomocnik i przyjaciel CZABANA, bezwzględnie podporządkowany Czabanowi i wypełniający jego komendy, żyje ściśle według praw stada, atakuje ze szczekaniem zwykle w sforze 
Owczarki środkowo azjatyckie, są to psy ruchliwe z dobrym aparatem ruchu i aktywnej reakcji .

2)DOG ŚRODKOWO- AZJATYCKI
Należało by tutaj określić typy i ustalić standard do którego trzeba zmierzać w pracy nad rasą.
Typ konstrukcji :mocno-ciężki, ciężko-mocny
śródręcze : 14-15 cm
Jest on, w bogatym świecie azjatyckich psów jakby pośrednim ogniwem, między owczarkami środkowo -azjatyckimi i mastifami. Jego pogłowie , najbardziej różnorodne, wielo typowe, wywodzi się od różnych przodków. Płynie w nim krew zarówno owczarków jak i mastifów
Niestety Typ Doga azjatyckiego wymaga indywidualnego potraktowania, jednak w tej rasie ustalenie konkretnych kryteriów w standardzie jest dużo bardziej skomplikowane i wymaga wielu wysiłków, pomiarów i doświadczenia.

3) MASTIF ŚRODKOWOAZJATYCKI.
a)Turkmeński AŁABAJ
b)Tadżycki MASTIF ( Wołkodaw) lub tzw. Tadżycki DACHMARDA z którego pozostały już tylko jednostki.
Typ konstrukcji : ciężki
śródręcze ponad 15 cm
To masywne psy, potomkowie, starożytnych psów bojowych i nagonkowych . Wywodzą się z PAMIRU i TYBETU, regionu środkowo- azjatyckiego,
SĄ TO ZUPEŁNIE ODMIENNE TYPY PSYCHIKI NIŻ OWCZARKI CZABANA. !!!!, róznią się od nich wyraźnie, zarówno zachowaniem jak i eksterierem. W TURKMENII są to najlepsi przedstawiciele " AŁABAJÓW ", w Tadżykistanie, to ogromne " WOŁKODAWY", podejmujące walkę nawet z niedźwiedziami. Na DACHMARDA, jak na każdego mastiffa, komenda do ataku nie bardzo działa, potrzebna jest poważniejsza motywacja. , jednak wobec realnego niebezpieczeństwa atak jest błyskawiczny to pies samodzielnie decydujący, olbrzymiego ducha, wyróżnia go bezgraniczna siła, OPANOWANIE, królewska SAMOKONTROLA . W razie zagrożenia nie ujawnia on miejsca swojego pobytu, liczy tylko na siebie, MILCZĄC CZEKA I ATAKUJE.

Cyt:  Takich psów pozostało bardzo mało, nawet mniej niż prawdziwych Ałabajów, dlatego należy je zachować, póki jeszcze nie jest za późno., jest to pilniejsze niż AŁABAJE, które jeszcze się spotyka, dlatego oddając hołd historii, należy nazwać MASTIFA ŚRODKOWO AZJATYCKIM , tym bardziej że z dala od miejsca jego pochodzenia istnieją już , takie rasy jak mastif tybetański, mastif angielski , mastino Napoletano, które zawdzięczają swoje pochodzenie właśnie psom z Tybetu, Pamiru , Regionu środkowo--azjatyckiego, a w ich starożytnej Ojczyźnie skąd rozprzestrzeniły się dogowate, mastify, nie ma ras w których nazwę wchodziło by słowo MASTIF czy DOG ?
Aby móc ostatecznie określić ilość typów i ras istniejących na terytorium wszystkich Państw, należących do AZJI Środkowej, niezbędne są zebranie podobnych danych na terenie KAZACHSTANU i KIRGIZJI. "/  Al. Łabuński/

CHARAKTERYSTYKA wg REGIONÓW WYSTĘPOWANIA :
O TADŻYCKICH
psach pisze się że z Tadżykistanu mniej chorują, lepiej przystosowują się do różnych warunków, są bardziej żywotne i agresywne. Krzyżówki psów pochodzenia Tadżyckiego z psami przywożonymi z Turkmenii dają dobre rezultaty.
KAZACHSTAN:
Psy lżejsze niż w Tadżykistanie, gdyż ujawnił się wpływ chartów.
W połowie XIX w, nagminne stało się dolewanie krwi górskich chartów , chociaż na ten temat zdania również są podzielone ....
TURKMENIA:
Średni poziom pogłowia , pod względem eksterieru wyrażnie wyższy. Literatura głosi że najlepsze , najczystszej krwi pogłowie owczarków środkowoazjatyckich skupione jest właśnie w Turkmenii. ( hodowle karakułów , Amu Daria i Talimardżan ). I tu zdania również są podzielone, niektórzy uważają że na terenach górzystych, trudno dostępnych dla badaczy a jednocześnie odizolowanych od niszczących rasę czynników żyją najwspanialsze okazy.
UZBEKISTAN:
Psy z Uzbekistanu są częściowo podobne do Tadżyckich i częściowo do Turkmeńskich , albo ich mieszańców. Częste przypadki wywozu turkmeńskich psów (szczeniąt/ a nawet dorosłych ), zwłaszcza bojowych. do Uzbekistanu. Wpływ psów Turkmeńskich na pogłowie Uzbekistanu jest bardziej znaczący niż psów z innych Republik.
KIRGIZJA :
Nikt z kynologów nie zajmował się psami z tego Regionu. Kirgizki pies czabanów, tzw. Kirgizki Wołkodaw, na przestrzeni wieków ukształtowały się w odrębną rasę , jednak do tego czasu nie ma ani jej standardu ani opisu.
AFGANISTAN :
Podobno do Afganistanu razem z Bajskimi stadami odeszły najlepsze Owczarki środkowo azjatyckie .
Stada Bajskie były najlepsze, miały najlepszych czabanów jak również najlepsze psy.
Poza tym warunki życia w Afganistanie są bardzo surowe i istniejące do chwili przybycia baskijskich kierdli , pogłowie miejscowych psów przeszło twardy naturalny dobór. Oznacza to ,że charakteryzowało się ono dużą żywotnością , siłą i odwagą...Połączenie z psami bajskimi, znacznie poszerzyło pulę genową w niczym jej nie pogarszając. Dzisiejsze pogłowie, jest dosyć wyrównane w typie i wysokiego poziomu.


opracowała ; Małgorzata Dustet